مقام حضرت مهدی در وادی السلام

آقای علی‌اکبر مهدی‌پور در کتاب اماکن زیارتی منتسب به امام زمان—عجل الله فرجه—در ایران و جهان، فصلی را به وادی السلام و پیشینه آن اختصاص داده است. ضمن بحث مفصلی در اخبار وارده در فضیلت این مکان، به مقام صاحب الزمان (یا مقام حضرت مهدی) در وادی السلام می‌پردازد. مطلب ایشان با تلخیص و کمی ویرایش در ادامه می‌آید. پاورقی‌ها متعلق به ایشان است.

از درب طوسی صحن مقدس امیرمؤمنان، علیه السلام، بیرون آمده، از مسجد شیخ طوسی می‌گذریم. از درب اصلی وادی السلام وارد شده، از مقام هود و صالح می‌گذریم، اولین مسیر ماشین رو که در سمت چپ ما قرار دارد، مسیر مقام حضرت مهدی، عجل الله فرجه، می‌باشد. مسیر کوتاهی را پیموده، با گنبد سبزی روبه رو می‌شویم که در طول قرن‌ها به مقام حضرت مهدی شهرت داشته [است]… کاشی‌کاری گنبد و بارگاه موجود، در سال ۱۳۱۰ ه.ق توسط شخصی به نام سید محمدخان، پادشاه سند، انجام شده است.

ساختمان قبلی توسط سید بحرالعلوم (متوفای ۱۲۱۲ ه.ق.) تجدید بنا شده بودتحفة العالم ج ١ ص ٣١٩.

در محراب مقام حضرت مهدی سنگی موجود است که زیارتنامهِ حضرت بقیه اللّه، ارواحنا فداه، بر آن نقش شده است. تاریخ کنده‌کاری این سنگ نهم شعبان ۱۲۰۰ ه.ق می باشد ماضي النجف ج ١ ص ٩٦.

گزارش اعلام درباره مقام حضرت مهدی

محدث نوری در مورد تاریخچهِ مقام حضرت مهدی می‌نویسد

در بیرون سور شهر نجف در سمت غربی قبرستان معروفِ وادی السلام، مقام مقدس حضرت مهدی (عج) واقع است، که از برای آن: صحن، گنبد، مقام و بارگاهی است؛ و در آن جا محرابی است منتسب به حضرت مهدی (عج) که علت این انتساب معلوم نیست. نمی‌دانیم که آیا در آن جا کسی آن سرور را دیده، یا کرامتی از آن حضرت در آن مکان مقدس ظاهر گشته؟ جز این که آن مقام شریف از قدیم الایام وجود داشته است.

کشف الاستار، ص۲۰۶؛ رخسار پنهان، ص ۳۶۸.

مرحوم محدث قمی نیز در هدیه الزائرین همان بیان استادش محدث نوری را آورده است.

در داستان تشرّف یک سعادتمند کاشانی که در مقام حضرت مهدی در وادی السلام رخ داده و مشروح داستانش در بحارالانوار آمده، به عنوان مقام مهدی تصریح شده است. محدث نوری پس از نقل این داستان می‌فرماید

از امثال این داستان معلوم می‌شود که این مقام شریف در آن زمان وجود داشته و انتسابش به حضرت مهدی معروف و مشهور بوده است.

کشف الاستار، ص ۲۰۶.

علامهٔ بزرگوار، مولا محمدتقی مجلسی (متوفای ۱۰۷۰ ه.ق)، در کتاب گران‌سنگ لوامع صاحب قرانی که در سال ۱۰۶۶ ه.ق. به تألیف آن پرداختهلوامع صاحب قرانی، ج ۸، ص ۸۱۷، گزارش سفر خود به عتبات عالیات را به طور مشروح آورده و در ضمن آن فرموده

۲۸ سال پیش از اینیعنی به سال ۱۰۳۸ ه.ق (۱۰۶۶-۲۸=۱۰۳۸). به زیارت حضرت امیرالمؤمنین مشرف شدم… مشغول ریاضت شاقه شدم. اکثر ایام در مقام حضرت صاحب الامر می‌بودم که در خارج نجف اشرف واقع است… شب‌ها پروانه‌وار بر دور روضهٔ مقدسه می‌گشتم… روزها در مقام حضرت صاحب الامر … .

لوامع صاحب قرانی، ج ۸، ص ۶۶۴.

بیان مجلسی اول صریح است در این که این مقام، در عهد او نیز موجود بوده و به حضرت صاحب الامر منتسب بوده است. [نقل فوق مربوط به گزارشی است که علامه مجلسی اول در آن کتاب داده است از مکاشفه و تشرف خود خدمت امام زمان و خواندن زیارت جامعه در حضور حضرت.]

مشخصات دیگر

در کتاب لؤلؤ الصّدف فی تاریخ النجف، تألیف سید عبداللّه، مشهور به ثقه الاسلام، که در تاریخ ۱۳۲۲ ه.ق. تالیف شدهالذريعة ج ١٨ ص ٣٨٣، آمده است که در مقام حضرت مهدی، سنگ مرمری هست که زیارت‌نامهٔ آن حضرت بر آن حک شده و تاریخ کنده‌کاری آن۹۱۲ هجری می‌باشد.

از بررسی مطالب بالا به این نتیجه می‌رسیم که این مقام در طول قرون و اعصار به عنوان مقام حضرت مهدی (ع) اشتهار داشته … .

نگارنده در سفرهای خود به عتبات عالیات، در سال‌های ۱۳۵۷، ۱۳۷۷، ۱۳۷۹ و ۱۳۸۲ ش.، به زیارت این مکان مقدس شرفیاب شده، و در هر نوبت شاهد اجتماع صدها نفر از مشتاقان و ارادتمندان ساحت مقدس حضرت بقیه اللّه، ارواحنا فداه، در طول ساعات روز بوده است. ولی به طوری که محدث نوری و محدث قمی بیان فرموده‌اند از تاریخچهٔ دقیق آن اطلاعی در دست نیست.

در سمت راست مقام، چاهی است که راهیان نور و عاشقان کوی محبوب از آبِ آن تبرک می‌جویند و می‌گویند که مکرر دیده شده که حضرت صاحب، عليه السلام، از آن وضو گرفته‌اند.

در سمت چپ مقام نیز اطاق و محرابی هست که به مقام امام صادق، علیه السلام، مشهور است.

در طول قرون و اعصار، مقام حضرت مهدی خدمه‌ای داشت که متصدی تنظیف و ادارهٔ آن بودند و برای مقام موقوفاتی بوده که برای روشن نگاه داشتن مقام هزینه می‌شد.

در گذشته در اطراف مقام خانه‌هایی بوده که خدّامِ مقام در آن‌ها سکونت داشتند. پس از هجوم وهابیان و ناامن شدن آن جا، آن‌ها نیز خانه های خود را ترک گفته، به داخل شهر رفتند. این خانه ها به تدریج متروکه و مخروبه شدند.

ادارهٔ مقام اینک در دست تیره‌ای از اهالی نجف به نام آل ابو اصیبع می‌باشدماضي النجف ج ١ ص ٩٦.

تکمله

• در پایان ذکر برخی از کسانی که در وادی السلام به حضور امام زمان مشرف شده‌اند، رفته است. از جمله داستان تشرف این افراد آمده است: باریافته‌ای از دارالمومنین کاشان، حاج ملاعلی محمد بهبهانی، باریافته‌ای از خاندان عثمانی، شیخ محمد تقی قزوینی، سید هاشم شوشتری و بحرالعلوم یمنی.
• منظور از هجوم وهابیان، ظاهرا حوادثی است که به دست سعود بن عبدالعزیز در حوالی سال ۱۲۱۵ ه.ق. اتفاق افتاد. او مذهب وهابیت را اختیار کرد که باعث افزایش شوکت این گروه شد. (سعود، ظاهرا مستقیما تحت تعلیم محمد بن عبدالوهاب، موسس این مذهب، بدان گروید.) سپس حملاتی به کربلا و نجف به قصد تخریب حرمین شریفین و غارت اموال آنها و کشتار اهلشان انجام داد. برای جزییات بیشتر، مثلا بنگرید به ماضی النجف و حاضرها، صفحه ۳۲۴ به بعد.