سوره قدر و دخان — از محکمترین راههای اثبات وجود امام زمان و حقانیت شیعه

روایتی در کتاب کافی (۱:۲۴۹) از امام باقر علیه السلام نقل شده است که در آن حضرت با استفاده از آیاتی از قرآن بر حقانیت شیعه استدلال می‌کنند. بخش ابتدایی روایت به این ترتیب است:

روایت کافی

• وَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ
• يَا مَعْشَرَ اَلشِّيعَةِ
• خَاصِمُوا بِسُورَةِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ تَفْلُجُوا
• فَوَ اَللَّهِ إِنَّهَا لَحُجَّةُ اَللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَلَى اَلْخَلْقِ بَعْدَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ
• وَ إِنَّهَا لَسَيِّدَةُ دِينِكُمْ
• وَ إِنَّهَا لَغَايَةُ عِلْمِنَا
• يَا مَعْشَرَ اَلشِّيعَةِ خَاصِمُوا بِ‍ «حم ‎١‏ وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ ‎٢‏ إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ ۚ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ ٣»
• فَإِنَّهَا لِوُلاَةِ اَلْأَمْرِ خَاصَّةً بَعْدَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ

از ابو جعفر علیه السلام نقل شده است که فرمود:

ای گروه شیعیان به سوره انا انزلناه مخاصمه کنید که اگر چنین کنید پیروز می‌شوید.به خدا قسم که همانا این سوره حجت خدای تبارک و تعالی است بر خلق، بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله. و همانا این سوره، به راستی، سید (آقای) دین شماست. و همانا این سوره، به راستی، غایت علم ماست.

ای گروه شیعیان مخاصمه کنید به سوره دخان (یا سه آیه ابتدایی سوره دخان) که همانا این سوره (یا این آیات) مختص ولاة امر بعد از رسول خدا صلی الله علیه وآله است.

در ادامه حضرت به [بخشی از] آیه ۲۴ سوره فاطر، .. وَ إِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِيهَا نَذِيرٌ ‎استناد می‌کنند و سوال و جوابی در می‌گیرد که انشالله در پستی جداگانه می‌آید.

شرح علامه مجلسی

علامه مجلسی در مرآة العقول (ج ۳ ص ۸۹) در شرح این فقرات می‌گویند:

تفلجوا از باب ضرب و نصر (یعنی هم می‌توان تفلجوا خواند و هم تفلجوا) به معنای «پیروز می‌شوید و غلبه می‌کنید» است.

و إنها لسيدة دينكم یعنی بزرگترین حجت (یا دلیل) ی است که به آن برای اثبات دینتان رجوع می‌کنید.

و إنها لغاية علمنا یعنی [این سوره] دلالت می‌کند بر نهایت علم ما به خاطر اینکه [این سوره] آشکار می‌کند شب قدر را که در آن برای ما غرائب علم و مکنونات آن حاصل می‌شود. و احتمال دارد که غایت به معنای رایت (پرچم) و علامت باشد.

فإنها لولاة الأمر خاصة یعنی این آیات منحصرا برای ائمه معصومین بعد از پیامبر–صلوات الله عليه و عليهم–و در شأن ایشان است. برای غیر از ایشان نیست. یعنی این انزال [ملائکه و روح که در سوره قدر بیان شده] منحصرا بر ایشان است بعد از پیامبر. و این انذار [که در سوره دخان اشاره شده] منحصرا توسط ایشان بعد از پیامبر انجام می‌شود. و ارسال امری که در هر دو [سوره قدر و دخان] ذکر شده، منحصرا به سوی ایشان است خاصة.

وجه استدلال

اگر چه در روایت به طور صریح کیفیت مخاصمه بیان نشده است اما اشاراتی به وجه استدلال در متن روایت وجود دارد. یک استدلال محتمل به طور خلاصه چنین است: از سوره قدر بر می‌آید که ملائکه و روح در شب قدر نازل می‌شوند و تقدیرات سال آینده را می‌آورند. سؤال این است که مخاطب ملائکه و روح در این فرود آمدن کیست؟ بر چه کسی یا کسانی نازل می‌شوند و تقدیرات را به اطلاع ایشان می‌رساندند؟ شکی نیست که در زمان پیامبر، بر پیامبر نازل می‌شدند. اما پس از پیامبر برچه کسی نازل می‌شوند؟

اگر شب قدر مطابق قول مشهور پس از پیامبر (و تا قیامت) ادامه داشته باشد، باید کسی مشابه پیامبر در هر زمانی باشد که مخاطب ملائکه و روح در شب قدر قرار گیرد. چنین کسی نمی‌تواند فردی عادی باشد، زیرا جانشین پیامبر در چنین منصب شامخی است، به طوری که در هر شب قدر، از تمام حوادث سال پیش رو و احکام خدا در مورد خلق با خبر می‌شود. در اهل سنت کسی که مدعی چنین مقامی باشد نیست. اما ائمه شیعه خود را واجد چنین مقامی دانسته‌اند. چنان که امام باقر علیه السلام در همین حدیث اشاره می‌کنند که آیات ابتدایی سوره دخان در مورد شب قدر، مختص ولات امر بعد از رسول است. به عبارت دیگر، در هر زمانی، باید کسی باشد که مخاطب ملائکه و روح در شب قدر است و همان کس جانشین برحق پیامبر است. واضح است که این منصبی الهی است و ملائکه بر هر کس که مردم انتخاب و با او بیعت کنند نازل نمی‌شوند.

اشاره امام به این که سوره قدر غایت علم ماست هم شاید به همین معنا باشد. در شب قدر جزئیات حوادث سال آینده برای ایشان معلوم می‌شود و چیزی (علمی) بالاتر از این نیست. چنین مقام شریفی قطعاً به نصب الهی است نه به انتخاب مردم.

این چنین است که امام می‌فرمایند سوره قدر، حجت خدا بر مردم بعد از رسول خداست، چرا که با تفکر در معنای سوره، شخص به خلیفه برحق پیامبر هدایت می‌شود. هیچ یک از مدعیان دیگر خلافت پیامبر، جرأت نکردند که ادعای نزول ملائکه بر خود در شب قدر را بکنند.

با این تفصیلات مشخص می‌شود که سوره قدر، دلیل محکمی بر وجود امام زمان هم هست. در زمان ما هم باید کسی باشد که در شب قدر ملائکه بر او نازل شود. همان کس امام زمان و خلیفه پیامبر در عصر ماست.

نکته پایانی این که سوره قدر ارتباط تنگاتنگی با پیامبر و اهل بیت ایشان دارد چنان که در حدیث معراج آمده است:

قَالَ لِي اِقْرَأْ إِنّٰا أَنْزَلْنٰاهُ فَإِنَّهَا نِسْبَتُكَ وَ نِسْبَةُ أَهْلِ بَيْتِكَ إِلَى يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ