دعای يَا ذَا اَلَّذِي كَانَ قَبْلَ كُلِّ شَيْءٍ در ماه رمضان

در کتاب مقنعه شیخ مفید، باب ۱۳، آمده است که از علی بن مهزیار از ابی جعفر ثانی یعنی امام جواد علیه السلام نقل شده است که فرمود مستحب است که زیاد بگویی، در هر وقت از شب و روز، از اول ماه (رمضان) تا آخر آن (این کلمات را):

• يَا ذَا اَلَّذِي كَانَ قَبْلَ كُلِّ شَيْءٍ
• ثُمَّ خَلَقَ كُلَّ شَيْءٍ
• ثُمَّ يَبْقَى وَ يَفْنَى كُلُّ شَيْءٍ
• يَا ذَا اَلَّذِي لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ
• وَ يَا ذَا اَلَّذِي لَيْسَ فِي اَلسَّمَاوَاتِ اَلْعُلَى
• وَ لاَ فِي اَلْأَرَضِينَ اَلسُّفْلَى
• وَ لاَ فَوْقَهُنَّ وَ لاَ تَحْتَهُنَّ وَ لاَ بَيْنَهُنَّ
• إِلَهٌ يُعْبَدُ غَيْرُهُ
• لَكَ اَلْحَمْدُ
• حَمْداً لاَ يَقْوَى عَلَى إِحْصَائِهِ إِلاَّ أَنْتَ
• فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
• صَلاَةً لاَ يَقْوَى عَلَى إِحْصَائِهَا إِلاَّ أَنْتَ.

این دعا با کمی اختلاف در اقبال سید بن طاووس، به نقل از کتاب محمد بن ابی قره در عمل ماه رمضان، جز دعاهای شب نوزدهم آمده است. مثلا به جای “وَ لاَ فَوْقَهُنَّ وَ لاَ تَحْتَهُنَّ وَ لاَ بَيْنَهُنَّ” آمده است “وَ لاَ فَوْقَهُنَّ وَ لاَ بَيْنَهُنَّ وَ لاَ تَحْتَهُنَّ” و به جای “لاَ يَقْوَى” آمده است “لاَ يَقْدِرُ”.

بخش آغازین دعا در کتاب توحید صدوق، در باب ۲ التوحيد و نفي التشبيه، با سند از علی بن مهزیار نقل شده است. او گفت که ابوجعفر علیه السلام به خط خودش—که من آن را دیدم—برای فردی دعایی نوشت که بگوید … .

پانوشت

عبارت عربی در توحید صدوق به این صورت آغاز شده است:

كَتَبَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ إِلَى رَجُلٍ بِخَطِّهِ وَ قَرَأْتُهُ فِي دُعَاءٍ كَتَبَ بِهِ أَنْ يَقُولَ

ظاهرا “وَ قَرَأْتُهُ” جمله معترضه است یعنی كَتَبَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ إِلَى رَجُلٍ بِخَطِّهِ فِي دُعَاءٍ كَتَبَ بِهِ و ظاهرا “فِي دُعَاءٍ” به معنای “درباره دعایی” است. ما حاصل کلام همان می‌شود که در متن به عنوان ترجمه آمده است.

علی بن مهزیار مذکور در اینجا از یاران امام جواد و امام هادی علیهما السلام و غیر از علی بن [ابراهیم بن] مهزیار، صاحب تشرف معروف خدمت امام زمان، است. صاحب تشرف ظاهرا برادر زاده علی بن مهزیار مذکور در اینجا است. یعنی علی و ابراهیم هر دو فرزندان مهزیار بوده‌اند و ابراهیم فرزندی به نام علی داشته که خدمت امام عصر رسیده است. یکی از دلائل اشتباه شدن این دو نفر شاید این رسم در عرب باشد که افراد را به اجداد خود منسوب می‌کنند بدون ذکر افراد میانی؛ مثلا به جای علی بن ابراهیم بن مهزیار می‌گویند علی بن مهزیار و نام پدر او، یعنی ابراهیم، را می‌اندازند. نمونه معروف دیگر سید بن طاووس است که بین او و جدش طاووس که به او منسوب است چند پشت فاصله است.

از امام جواد در مدح علی بن مهزیاری که از یاران ایشان بوده است نامه های عجیبی رسیده است که نشانه بلندی مقام او نزد اهل بیت است. برای اطلاع بیشتر بخش “ارتباط با امامان شیعه” از صفحه مربوط به او در ویکی‌شیعه را ببینید.

عنوان باب ۱۳ مقنعه این است “باب القول و الدعاء عند الإفطار و ما يستحب قوله في كل وقت من ليل أو نهار”.