الغيب از اسماء امام زمان در قرآن

در ذیل آیات ابتدایی سوره بقره

الم ‎١‏ ذَٰلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِّلْمُتَّقِينَ ‎٢‏ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ ‎٣‏

دو روایت وارد شده است به این مضمون که (۱) منظور از غیب حجت غائب است، (۲) منظور از ایمان به غیب اقرار به حق بودن قیام قائم است. هر دو روایت را شیخ صدوق در کتاب کمال الدین نقل کرده‌اند.

شیخ صدوق هر دو روایت را در اوائل کتاب کمال الدین، در ضمن گزارش مباحثه مولف با مردی از مدنية السلام (یعنی بغداد)، آورده است. ابتدای کلام شیخ صدوق در این بخش چنین است: مردی با من مکالمه کرد در مدنية السلام و به من گفت که همانا غیبت طولانی شد و حیرت شدت یافت … .

شیخ صدوق، بار دیگر، هر دو روایت را در باب ۳۳ کتاب، به عنوان اخبار رسیده از امام صادق،علیه السلام، نقل می‌کند.

روایت اول به نقل بحار از کمال الدین

در بحار ج ۵۲ ص ۱۲۴ به نقل از کمال الدین چنین آمده است:

• اَلدَّقَّاقُ عَنِ اَلْأَسَدِيِّ عَنِ اَلنَّخَعِيِّ عَنِ اَلنَّوْفَلِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ يَحْيَى بْنِ أَبِي اَلْقَاسِمِ قَالَ:
• سَأَلْتُ اَلصَّادِقَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ:

الم ‎ذَٰلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِّلْمُتَّقِينَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ

• فَقَالَ اَلْمُتَّقُونَ شِيعَةُ عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلاَمُ
• وَ اَلْغَيْبُ فَهُوَ اَلْحُجَّةُ اَلْغَائِبُ
• وَ شَاهِدُ ذَلِكَ قَوْلُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ:

وَ يَقُولُونَ لَوْ لاٰ أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا اَلْغَيْبُ لِلّٰهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ اَلْمُنْتَظِرِينَ

• فَأَخْبَرَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنَّ اَلْآيَةَ هِيَ اَلْغَيْبُ
• وَ اَلْغَيْبُ هُوَ اَلْحُجَّةُ وَ تَصْدِيقُ ذَلِكَ قَوْلُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ:

وَ جَعَلْنَا اِبْنَ مَرْيَمَ وَ أُمَّهُ آيَةً

يَعْنِي حُجَّةً.

[پایان نقل.] مضمون عبارات عربی چنین است که … از یحیی بن ابی القاسم نقل شده است که گفت از امام صادق علیه السلام در مورد قول خدای عزوجل سوال کردم که

“الم آن کتاب، در او هیچ شکی نیست، هدایت برای پرهیزگاران است [یکی از معانی محتمل آیه]. آن کسانی که به غیب ایمان دارند.”

پس فرمود پرهیزگاران شیعیان علی علیه السلام هستند و غیب همان حجت غائب است. و شاهد آن قول خدای عزوجل است که

“و می‌گویند چرا بر او آیه ای از پروردگارش نازل نمی‌شود. بگو غیب برای خداست پس منتظر باشید که من هم همراه شما از منتظران هستم.”

پس خدای عزوجل در این آیه خبر داد که آیه همان غيب است. و غیب همان حجت است به شهادت آیه

“و ما پسر مریم و مادرش را آیه قرار دادیم.”

یعنی حجت قرار دادیم.

اختلاف در اینکه از کجا کلام امام است

این نقل، ظاهرا مربوط به مکالمه شیخ صدوق است که در ابتدای کمال الدین آمده است. برخی احتمال داده‌اند که بخشی از این کلام، سخن امام صادق و بخش دیگر سخن شیخ صدوق باشد. علامه مجلسی در بحار پس از نقل فوق، به عنوان بیان می‌فرماید عبارت وَ شَاهِدُ ذَلِكَ [به بعد] کلام صدوق رحمت الله علیه است.

در پاورقی بحار آمده است که خیر، این جزء کلام امام است و کلام صدوق از فَأَخْبَرَ عَزَّ وَ جَلَّ شروع می‌شود. این احتمال دوم شاید به حقیقت نزدیکتر باشد چرا که هنگامی که شیخ صدوق در بخش روایات کتاب (در باب ۳۳) همین روایت را نقل میکند عبارت وَ شَاهِدُ ذَلِكَ تا آخر آیه … إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ اَلْمُنْتَظِرِينَ را نیز می‌آورد و همین جا روایت را تمام می‌کند.

کتابهای بسیاری این روایت را ظاهرا از کمال الدین نقل کرده‌اند و به نظر می‌رسد نویسندگان این کتابها هر یک بخشی را جزء کلام امام دانسته‌اند.

روایت دوم

در بحار ج ۵۱ ص ۵۲ به نقل از کمال الدین چنین آمده است:

• حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ اَلْمُتَوَكِّلِ رَحِمَهُ اَللَّهُ قَالَ
• حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى اَلْعَطَّارِ قَالَ
• حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى
• عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ اَلْعَزِيزِ
• عَنْ غَيْرِ وَاحِدٍ
• عَنْ دَاوُدَ بْنِ كَثِيرٍ اَلرَّقِّيِّ
• عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ:
• فِي قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ:
• هُدىً لِلْمُتَّقِينَ اَلَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ
• قَالَ مَنْ أَقَرَّ بِقِيَامِ اَلْقَائِمِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ أَنَّهُ حَقٌّ

روایت دوم از امام صادق علیه السلام نقل شده است و مضمون آن این است که در مورد “آن کسانی که به غیب ایمان دارند” آن حضرت فرمود که آن کسی که اقرار کند که قیام قائم علیه السلام حق است.