خروج امام حسین از مکه به سوی عراق

در تشرف حاج محمدعلی فشندی آمده است که او از امام زمان شنید که امام حسین عليهما السلام در شب ترویه در صحرای عرفات بیتوته کرده‌اند. ظاهر کلام (و قرائن حالیه) هم شاید برساند که منظور آخرین بیتوته امام حسین در عرفات است. این مطلب با بعضی از نقلهای تاریخی موافق است.

سید بن طاووس در اللهوف على قتلى الطفوف می‌فرماید

و [امام] حسین عليه السلام در روز سه شنبه، ۳ ذی‌حجه از مکه [به عراق] متوجه شد. نیز گفته شده که روز چهارشنبه، ۸ ذی‌حجه (روز ترویه)، سال ۶۰ بوده است، پیش از آگاهی از قتل جناب مسلم. چرا که حضرت، عليه السلام، در روزی که جناب مسلم رضوان الله عليه کشته شد، از مکه خارج شده است.

و كان قد توجه الحسين عليه السلام من مكة يوم الثلاثاء ثلاث مضين من ذي الحجة و قيل يوم الأربعاء لثمان من ذي الحجة سنة ستين قبل أن يعلم بقتل مسلم لأنه عليه السلام خرج من مكة في اليوم الذي قتل فيه مسلم رضوان الله عليه.

البته ظاهرا، مشهور، شهادت حضرت مسلم در روز عرفه سال ۶۰ است.

خطبه امام حسین در شب خروج

سپس، سید، خطبهٔ امام حسین را که ظاهرا در شب مذکور (که صبح آن از مکه خارج شدند) القا شده، چنین نقل می‌کند

•  وَ رُوِيَ أَنَّهُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ لَمَّا عَزَمَ عَلَى اَلْخُرُوجِ إِلَى اَلْعِرَاقِ 
• قَامَ خَطِيباً فَقَالَ
• اَلْحَمْدُ لِلَّهِ
• مٰا شٰاءَ اَللّٰهُ
• وَ لاٰ قُوَّةَ إِلاّٰ بِاللّٰهِ
• وَ صَلَّى اَللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ
• خُطَّ اَلْمَوْتُ عَلَى وُلْدِ آدَمَ، خط مرگ بر فرزندان آدم کشیده شده است،
• مَخَطَّ اَلْقِلاَدَةِ عَلَى جِيدِ اَلْفَتَاةِ، مانند خط گردن‌یند بر گردن دختران جوان (کنایه از اینکه همان‌قدر جدایی‌ناپذیر است)،
• وَ مَا أَوْلَهَنِي إِلَى أَسْلاَفِي، و چه بسیار مشتاقم به [دیدار] نیاکانم (پیشینیانم)
• اِشْتِيَاقَ يَعْقُوبَ إِلَى يُوسُفَ، همان اشتیاق یعقوب به یوسف
• وَ خُيِّرَ لِي مَصْرَعٌ أَنَا لاَقِيهِ، و برای من قتلگاهی (یا نحوه مرگی) انتخاب شده که به آن خواهم رسید.
• كَأَنِّي بِأَوْصَالِي
• تَتَقَطَّعُهَا عَسَلاَنُ اَلْفَلَوَاتِ
• بَيْنَ اَلنَّوَاوِيسِ وَ كَرْبَلاَءَ
• فَيَمْلَأْنَ مِنِّي أَكْرَاشاً جُوفاً وَ أَجْرِبَةً سُغْباً
• لاَ مَحِيصَ عَنْ يَوْمٍ خُطَّ بِالْقَلَمِ، راه فراری نیست از روزی که با قلم نوشته شده است.
• رِضَى اَللَّهِ رِضَانَا أَهْلَ اَلْبَيْتِ، رضای خدا، رضای ما اهل بیت است
• نَصْبِرُ عَلَى بَلاَئِهِ وَ يُوَفِّينَا أَجْرَ اَلصَّابِرِينَ، صبر می‌کنیم بر بلای او و او به ما پاداش‌ صابرین را (به تمامی) می‌دهد.
• لَنْ تَشُذَّ عَنْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ لُحْمَتُهُ، هرگز دور (و جدا) نمی‌ماند از رسول خدا، درود خدا بر او و آلش باد، پارهٔ تن او،
• وَ هِيَ مَجْمُوعَةٌ لَهُ فِي حَظِيرَةِ اَلْقُدْسِ، و [آن پاره‌ها] برای او گرد هم می‌آیند، در حظیره قدس،
• تَقَرُّ بِهِمْ عَيْنُهُ، به ایشان چشمش روشن می‌شود (معنای دقیقتر، خنک می‌شود)
• وَ يُنْجَزُ بِهِمْ وَعْدُهُ، و به آنها، وعده‌اش (ظاهرا وعده‌ای که به او داده شده) محقق می‌شود.
• مَنْ كَانَ بَاذِلاً فِينَا مُهْجَتَهُ، هرکس خون قلب خود را در راه ما می‌دهد (آماده چنین کاری است)
• وَ مُوَطِّناً عَلَى لِقَاءِ اَللَّهِ نَفْسَهُ، و خود را آماده دیدار خدا کرده است (یا مصمم است بر آن)
• فَلْيَرْحَلْ مَعَنَا، پس همرا ما حرکت کند،
• فَإِنَّنِي رَاحِلٌ مُصْبِحاً إِنْ شَاءَ اَللَّهُ تَعَالَى، که همانا من فردا صبح عازم هستم، اگر خدای تعالی بخواهد.

نقلی دیگر از معمر بن مثنی

سپس سید از قول معمر بن المثنی، در مقتل الحسین علیه السلام چنین نقل می‌کند

پس هنگامی که روز ترویه شد، عمر بن سعد بن ابی وقاص با لشکر بسیاری به مکه آمد، در حالی که یزید او را امر کرده بود که با حسین جنگ را شروع کند اگر او شروع کرد، یا با او بجنگد اگر بر او قدرت (دست) یافت. پس حسین علیه السلام در روز ترویه خارج شد.

و روى معمر بن المثنى في مقتل الحسين عليه السلام، فقال ما هذا لفظه، فلما كان يوم التروية قدم عمر بن سعد بن أبي وقاص إلى مكة في جند كثيف قد أمره يزيد أن يناجز الحسين القتال إن هو ناجزه أو يقاتله إن قدر عليه. فخرج الحسين عليه السلام يوم التروية.

ورود عمر بن سعد به مکه، در آن تاریخ، با سیر مشهور تاریخی نمی‌خواند. شیخ محمد شوشتری در قاموس الرجال می‌نویسد

این چنین در نسخه است. ولی ظاهر آن است که «عمر بن سعد» تحریف شده «عمرو بن سعيد» است زیرا که در نوشتن به هم نزدیکند و «بن ابی وقاص» توسط حاشیه‌نویسان بر مبنای اجتهاد (خودشان) اضافه شده است.

هكذا في النسخة، و الظاهر كون  «عمر بن سعد» محرف «عمرو بن سعيد» لقربهما في الخط و كون «بن أبي وقاص» من زيادات المحشين اجتهادا.

در ادامه سید بن طاووس حکایت دیدار محمد بن حنفیه با امام حسین را در شب مذکور ذکر می‌کند، که انشالله در پستی جداگانه می‌آید.